Gronków - histori, zabytki, atrakcje turystyczne

GRONKÓW jest jedną z największych wsi pod względem zaludnienia. Rozciąga się na przestrzeni 5 km w południowo-zachodniej części gminy. Usytuowanie domów i budynków gospodarczych wyznacza dno doliny potoku Leśnicy, nad którym były położone domy w pierwotnej wsi. Pod względem geograficznym Gronków leży we wschodniej części Kotliny Nowotarskiej, na pograniczu z Pogórzem Spisko-Gubałowskim. Zabudowania gronkowskie wznoszą się na wysokość 580-650 m n.p.m.

Układ zabudowy przestrzennej to modelowy przykład łańcuchówki dolinnej. Wieś wydłużona z północy na południe jest podzielona na poprzeczne pasy gruntów, czyli łany, zwane tu rolami. Ich nazwy pochodzą od nazwisk pierwszych osadników. Najstarsza część wsi była położona w środkowym i dolnym Gronkowie. W górnym Gronkowie w strefie pogórza w miejscu wykarczowanego lasu na tzw. zarębku powstawały nowe role, o czym świadczą istniejące tu do dziś nazwiska Zarębczanów i Nowaków.  Idąc na południe od Ostrowska, do dziś spotykamy nazwy ról: Stachówka, Pająkowa, Niemcowa, Leśnicka, Kopciowa, Klejowa, Bryjowa, Chrobakowa i Rzepkowa.

Wiadomości historyczne dotyczące wsi z czasów średniowiecza są wyjątkowo skąpe. Na terenie dzisiejszego Gronkowa, według niektórych historyków, istniała stara, dość tajemnicza osada Stare Cło. Sytuuje się ją przy szlaku handlowym z Krakowa przez Nowy Targ i Zamagórze Spiskie na Węgry. Szlak ten prowadził z Nowego Targu przez dzisiejszy Dolny Gronków, drogą zwaną do dziś Furmańcem, do Nowej Białej. Z dokumentów historycznych wynika, że w Starym Cle było sołectwo, a parafia istniała około roku 1327.

Obecny Gronków powstaje w połowie XVI w., o czym dowiadujemy się z lustracji z roku 1564; wynika z niej, że wieś jest na nowo założona przez Wierzbiętę Starego nad potokiem Leśnica. W dokumencie stwierdza się, że osiadło tam człeka 9, a jeszcze ich może osiąść więcej. Wieś wchodziła w skład starostwa czorsztyńskiego wraz z Ostrowskiem i Dębnem, tworząc tzw. Tenutę Ostrowską. Ten sposób powstania wsi bez dokumentu lokacyjnego sprawił, że nie założono tu parafii. Do roku 1920 Gronków wchodzi w skład parafii Ostrowsko, jednej z najstarszych na Podhalu. W 1782 r., po śmierci ostatniego dożywotnika Tenuty Ostrowskiej, Gronków zostaje włączony do cesarskich dóbr kameralnych. W 1824 r. wraz z innymi wsiami zostaje sprzedany Emanuelowi Homolacsowi.

Gronków jest starą wsią emigracyjną. Od ponad stu lat utrzymuje żywe więzi z rodakami w Ameryce, którzy pomagają finansowo rodzinom we wsi. W ostatnich dziesięcioleciach gronkowscy rodacy zorganizowani są w kołach Związku Podhalan w Chicago (2 koła) oraz w Pasaick koło Nowego Jorku. Organizacje te pomagały finansowo przy budowie remizy, wymianie pokrycia kościoła na blachę miedzianą, a nade wszystko wydatnie wspierały budowę okazałego domu parafialnego.

W roku 1920 zostaje założona w Gronkowie parafia, a funkcje kościoła parafialnego pełni do lat pięćdziesiątych kaplica pod wezwaniem św. Józefa, ufundowana przez rodzinę Bryjów w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia. Po wojnie w latach 1947-1952 wybudowany został nowy murowany kościół w stylu podhalańskim. Świątynia jest trzynawowa, murowana z cegły, i oblicowana na zewnątrz ciosami z białoróżowego wapienia. Stromy dach kościoła z szerokimi okapami, podtrzymywanymi przez zdobione belki zwane rysiami okapowymi, przypomina o stylu podhalańskim kościoła. W tym samym stylu wykonane są ławki, drzwi oraz balustrada chóru; modrzewiowy strop nawy głównej ma układ kasetonowy. Z kamienia wykonane są trzy ołtarze, ambona, balaski oraz płaskorzeźby stacji Męki Pańskiej. W ołtarzu głównym figuruje rzeźba z piaskowca Matki Bożej Niepokalanego Serca, która jest patronką parafii. W bocznych nawach umieszczono interesujące witraże okienne’ przedstawiające świętych polskich, Pana Jezusa i Matkę Najświętszą. W ogrodzeniu kościoła są murowane kapliczki różańcowe, w których znajdują się majolikowe, pełne ekspresji postacie Pana Jezusa, Matki Bożej i świętych.

Gronków jest wsią typowo rolniczą. Istnieją tu najkorzystniejsze warunki naturalne do uprawy ziemi. Należy do najbardziej zmechanizowanych wsi w zakresie rolnictwa. Gospodarstwa rolne wykorzystujące naturalne pasze z łąk i pól uprawnych nastawione są na produkcję mleka. Zdrowa pasza, uzyskiwana w tradycyjny sposób bez nawożenia mineralnego i chemicznych środków ochrony roślin, gwarantuje zdrowe ekologicznie mleko.

Ponad równinę podhalańską po wschodniej stronie wsi wyrastają strome wzniesienia Cisowej Skałki (685 m n.p.m.) i Małej Skałki zwanej Grzebieniową. Mimo że obydwie skałki położone są tuż za granicą wsi, należy je traktować jako element krajobrazu związany z Gronkowem, tak z powodu bliskiego położenia, jak i tradycji. Urwiste skały z czerwonego wapienia, stromo wyrastające wśród pól uprawnych, z pierwotną szatą roślinną —  stanowią wspaniałe miejsce wypoczynku, nade wszystko zaś są znakomitym punktem widokowym na wschodnią część Podhala. U stóp wzniesienia przebiega zielony szlak turystyczny z Szaflar przez Pieniny Spiskie do zamku w Niedzicy. Komfortowo urządzone nowe domy mieszkalne w Gronkowie mogą zapewnić kwatery dla letników. Dogodne położenie wsi przy drodze w Tatry i na Podtatrze sprawia, że może ona stanowić bazę noclegową dla turystów i narciarzy, korzystających z wyciągów  narciarskich w Białce i Bukowinie Tatrzańskiej.