Lasek - historia, zabytki, atrakcje turystyczne

Wieś LASEK jest położona w zachodniej części gminy przy linii kolejowej z Krakowa do Zakopanego, w odległości 5 km od stacji kolejowej w Nowym Targu. Większa część obszaru wsi znajduje się w strefie kotlinnej, przylegając od północy do obniżenia sieniawskiego zwanego Bramą Sieniawską. Wieś rozłożyła się w dolnym biegu potoku Lepietnicy; teren wznosi się tu łagodnie w kierunku północno-zachodnim, gdzie górują wzniesienia Obrocznej (740 m n.p.m.) i Przysłopu (752 m n.p.m.). Luźno zabudowane osiedla, których nazwy pochodzą od najstarszych osadników, znajdziemy po obu stronach potoku. Dno doliny, gdzie położony jest Lasek, wznosi się ku północy na wysokość od 630-650 m n.p.m. Przez Przełęcz Sieniawską w końcu ubiegłego stulecia poprowadzono linię kolejową, która przebiega wzdłuż obniżenia potoku Harcyn, i dalej, przecinając Lepietnicę wschodnim skrajem lasu należącego do Trutego.

Dzieje Lasku wiążą się z historią sąsiedniej Klikuszowej, jego powstanie zaś jest rezultatem niewykorzystania przez klikuszowian rozległych nadań królewskich, wynoszących 60 łanów. Lasek, najpierw przysiółek Klikuszowej, powstaje w wyniku kolonizacji z połowy XVI wieku, gdy starosta nowotarski Jan Pieniążek zakłada wieś na surowym korzeniu, jak to wynika z dokumentu pochodzącego z roku 1616. Jako samodzielna osada Lasek występuje w dokumencie królewskim z roku 1618, gdzie Zygmunt III nakazuje kupcom udającym się z towarami na Węgry przejeżdżać drogą do miasta przez wieś Lasek. Dokumentu lokacyjnego wieś nie posiada, co przy zakładaniu wsi w tym czasie było czymś powszechnym.

Pierwotna wieś zajmowała tereny od potoku Przy Kocurach do potoku Obrocznej. Nie było tu sołectwa, a wsią zarządzał sołtys klikuszowski. Później starosta nowotarski mianował w Lasku wójta, który nie miał żadnych uprawnień gwarantowanych przywilejami. Z dokumentów dotyczących opłat wynika, że Lasek należał do wsi raczej biednych. Pierwsi osadnicy nie korzystali z wolnizny, czyli dwudziestoletniego okresu zwolnienia od wszelkich ciężarów. Brak sołectwa oznaczał utratę dochodów. Od roku 1772 wieś stanowi cesarskie dobra kameralne, a po 1819 — własność prywatną Sebastiana Stadnickiego. Późniejsi jej właściciele zakładają folwarki, między innymi w Klikuszowej, gdzie chłopi z Lasku pracowali na pańskim. Od początku wieś należy do parafii św. Marcina w Klikuszowej.

W połowie wieku XVIII było tu 12 ról, późniejsze zaś katastry austriackie wykazują ich 16, rolę leśną Magdalenówkę i 4 zagrody. Wielkość ról uzależniona była od tego, ile dany osadnik zdołał wykarczować lasu, natomiast nazwy pochodzą od imion, nazwisk i przezwisk pierwszych osadników, którzy je zagospodarowywali. Nazwa roli Wilkówki pochodziła od dołów, które wykopywano na polu jako pułapkę na wilki.

We wsi były wtedy dwa młyny i dwie karczmy; tę, która znajdowała się przy granicy z Klikuszową za cmentarzem, zlikwidowano z powodu niesprostania konkurencji lepiej zlokalizowanej karczmy w Klikuszowej. W Lasku, podobnie jak w sąsiedniej Klikuszowej, dużą rolę odgrywała hodowla bydła i owiec. Mieszkańcy byli współwłaścicielami jednej trzeciej hali wypasowej Pyszna w Dolinie Kościeliskiej, reszta była w rękach klikuszowian i obidowian; wypasano tu do 700 owiec, 150 jałówek, 50 krów i 30 koni jeszcze w pierwszej połowie ubiegłego stulecia. Wieś położona przy linii kolejowej zmieniła swe rolnicze oblicze na rzecz innych zajęć, a gospodarstwa rolne nastawione są na wyrób serów sposobem chałupniczym.